آشنایی کامل با ساز عود

در دوران کهن موسیقی ایرانی، این ساز را با نام بربط میشناختند. نام این ساز از دو واژه ی “بر” و “بط” گرفته شده است. بر به معنی “سینه” و “بط” به معنی مرغابی است. ایرانیان باستان، این ساز را از لحاظ ظاهری به مرغابی تشبیه میکردند. این نام نیز به همین خاطر برای آن انتخاب شده است.

این ساز پیشینه ای 5 هزار ساله در خاورمیانه دارد. دیوارنگاره‌هایی که در ایران، مصر و عربستان وجود دارد تصویری از این ساز را در دل خود جا داده اند.

در تاریخ ایران نیز، این ساز جایگاه ویژه ای داشته است. اما در سال‌های اخیر، کمتر به آن توجه شده. ساز عود در واقع سازی فرعی برای نوازندگان تار و سه‌تار به حساب می‌آمد. تا اینکه در دهه 40 خورشیدی شخصی به نام منصور نریمان، که قبلا نوازنده تار بود، به عود توجه ویژه ای کرد. منصور نریمان، لقب پدر عود ایران را به خود اختصاص داده است. وی دستاوردهای بزرگی در این زمینه کسب کرده و متد آموزش موسیقی خود را برای عود نوازان به وجود آورد.

ساختار عود

ساز بربط یا عود، در دسته سازهای زهی – زخمه‌ای قرار دارد. طول آن تقریبا به 85 سانتی‌متر می‌رسد و دارای بدنه‌ای سراسر چوبی است. شکل بدنه ساز، شبیه به گلابی است.

عود بر خلاف سازهای هم ‌خانواده خود، هیچ‌گونه پرده ‌بندی روی دسته ندارد.تعداد سیم های ساز عود، بین 10 تا 13 عدد است. سیم‌های عود معمولا به شکل جفتی کوک میشوند و هر دو سیم آن هنگام نواختن با هم استفاده میشوند

کلمه عود، که نام عربی این ساز است، معنی چوب میدهد. چون بدنه ی این ساز کاملا از چوب ساخته شده، اعراب این نام را برای آن انتخاب کرده اند.

برای ساخت این ساز، معمولا از چوب توت یا آبنوس استفاده میشود. عود بم ترین صدا ار در بین سازهای زهی دارد

. صدای آن بم و در عین حال گرم و قوی است. از این ساز هم در گروه نوازی ها استفاده میشود. هم قطعات جداگانه ای برای تکنوازی آن نوشته میشود.

استفاده از عود در موسیقی ایرانی

اگرچه این ساز، یکی از اصیل ترین سازهای ایرانی است، اما سال‌های سال هیچ ردی از آن در موسیقی سنتی ایرانی دیده نمیشد. معمولا نوازندگانی که تار و سه تار مینواختند؛ از عود به عنوان سازی فرعی استفاده میکردند. اما هیچگاه به آن توجه ویژه ای نمیشد.و ظرفیت‌های این ساز خوش صدا از نظر همه پنهان مانده بود.

دهه 40 خورشیدی دوره کشف عود و ظرفیت های آن در موسیقی ایرانی بود. هنرمندانی مثل منصور نریمان، حسن منوچهری، اکبر محسنی و عبدالوهاب شهیدی که از نوازندگان تار و سه تار آن دوران بودند. با گوش دادن به آثار عربی و تکنوازی های عود، توانستند نواختن این ساز را فرا بگیرند.

استاد منصور نریمانی نقل میکند :

“هیچوقت استاد عود نداشتم، تنها استاد من گوش هایم بود که با شنیدن آثار نوازندگان مصری در رادیو قاهره، مرا در این مسیر راهنمایی میکرد. مدت ها این کار را ادامه دادم. سپس به محمد عبدالوهاب، نوازنده ی عود مصری نامه ای نوشتم و از او در مورد چگونگی کوک و مسائلی دیگر سوال کردم. عبدالوهاب جواب مرا در نامه ای داد. و من به همین ترتیب شیوه ی عود نوازی را آموختم.”

 در این دوران، با پیگیری های اساتید مختلف، نواختن عود در ارکسترهای ایرانی رواج پیدا کرد. کم کم متد های آموزش موسیقی عود نیز در این باره نوشته شد و هنرآموزان توانستند به آموزش عود بپردازند.