ویژگی های موسیقی نواحی ایران

موسیقی نواحی یا فولکلور به موسیقی یک منطقه خاص میگویند. نمونه ای از فرهنگ هر قوم را میتوان در موسیقی محلی آن قوم جستجو کرد. اکثر اقوام ایرانی موسیقی خاص خود را دارند، این موسیقی که با ترانه ها و نغمه های خاص خود ساخته میشود همواره بیانگر نگرش این مردمان و نوع زندگی و مسائل مربوط به آنها بوده است. آداب و رسوم مردم به طور مستقیم بر موسیقی تاثیر میگذارد و موسیقی نیز تاثیر خود را بر روحیات و احوال مردم میگذارد. در این نوشته قصد داریم ویژگی های موسیقی نواحی را با ذکر چند مثال از موسیقی‌های نواحی مختلف بیان کنیم:

موسیقی نواحی خراسان

موسیقی نواحی خراسان یکی از قوی‌ترین و زیباترین انواع موسیقی فولکلور است. این موسیقی بنا به موقعیت جغرافیایی، دسته بندی هایی دارد.  از طرف دیگر، شهرهایی مانند درگز که بیشتر ترکمن ها در آن سکونت دارند دارای نوع سوم موسیقی شمال خراسان یعنی موسیقی ترکمنی است.

موسیقی کردی شمال خراسان مستقل تر از سایر گونه هاست. اما موسیقی ترک زبان های این منطقه به دلیل ارتباط های زبانی و لهجه ای در برخی مقام ها، داستان ها، شعرها و شیوه های اجرایی دوتار با موسیقی ترکمنی قابل قیاس است و شباهت های بسیاری با هم دارند. موسیقی کردی شمال خراسان را موسیقی کرمانجی هم میگویند.

موسیقی نواحی خراسان در کنار آداب و رسوم ، بیشترین تاثیر خود را از اقلیم جغرافیایی این سرزمین گرفته است که موجب شده موسیقی این منطقه به دو بخش عمده کوهپایه‌ای و جلگه‌ای تقسیم شود.

هر کدام از این مناطق جغرافیایی از نشانه های خاص موسیقایی تبعیت میکنند. برای مثال موسیقی کوهپایه ای بیشتر بر آواز تاکید دارد. در حالی که موسیقی سرزمین های جلگه ای قوچان بیشتر متاثر از موسیقی سازی است.

موسیقی نواحی کردستان

یکی از غنی ترین گونه های موسیقی محلی در ایران، موسیقی کردی است. مردمان کرد موسیقی را جزی از زندگی خود میدانند. در مراسمات آیینی، جشن ها و سوگواری ها موسیقی نقش مهمی برای این مردمان دارد. 

موسیقی بدون ساز

این نوع موسیقی بدون آلات موسیقی، تنها با کلام همراه است و به صورت مرثیه و یا به شکل ریتمیک خوانده میشود و اشعار آن از مسائلی که در ارتباط مستقیم با مردم است، حکایت میکند. از جمله شرح حال افراد و یا توصیف مسایل عاطفی، هنری، اقتصادی، سیاسی و یا دلبستگی به کسی یا چیزی که همگی در اشعارشان گنجانده میشود. به این شیوه نمایش موسیقی (هوره) گفته میشود.

موسیقی با ساز

از نظر اشعار تفاوت چندانی با موسیقی بدون ساز ندارد. تنها تفاوت این است که اشعار به شکل ریتمیک تری اجرا میگردد. در این گونه از موسیقی کردی، خواننده یا سراینده در تلاش است تا کلام خود را با آهنگ موزون کند. 

موسیقی نواحی لرستان

 مردمان لر موسیقی خاص هر آیین را دارند. حماسه، شور، هیجان و مبارزه هر کدام موسیقی خاص خود را در میان این قوم دارد.

موسیقی در این خطه عموما با رقص همراه است. رقص هایی هماهنگ که با ریتم موسیقی موزون شده و اتحاد این مردمان را نشان میدهد. سازهای موسیقی لری عبارتند از سرنا، دهل، تال (کمانچه) و تنبک. در این بین ساز کمانچه مخصوص موسیقی لری بوده و باقی سازها به اقوام دیگر شباهت دارد.

موسیقی نواحی گیلان

موسیقی این منطقه دو کانون اصلی و متفاوت دارد. یکی منطقه دیلمان در شرق و دیگری منطقه تالش در غرب که در نواحی مرکزی استان با هم ترکیب شده اند.

موسیقی این نواحی تصویرگر زندگی مردمان طبیعت گرا و جنگا دوست شمال ایران است که بیشتر در مایه های شور و دشتی و به ندرت در چهارگاه و شوشتری اجرا میشود. موسیقی گیلان از جنبه های گوناگونی تحت تاثیر موسیقی اقوام هم‌جوار قرار گرفته است. حضور اقوامی چون ترک‌ها، کردها، اصفهانی‌ها، لرها و مهاجران قفقازی در محدوده جغرافیایی گیلان بر گستره ی این تاثیر افزوده است. موسیقی مردم دیلمان که یکی از ارکان‌ موسیقی گیلکی است، خود متشکل از فرهنگ مردم کُرد، تات و لُر است که به این منطقه مهاجرت کرده‌ بودند و موسیقی آنها امروزه همان موسیقی دیلمانی و گیلکی است

علاوه‌ بر این، بسیاری از نغمه‌ها در مناطق شرقی گیلان بیه پیش و غرب مازندران بین حالت‌ها و ویژگی‌های موسیقی تبری و گیلکی معلقند.

تنکابن و نواحی اطراف آنْ محل تلاقی دو فرهنگ موسیقاییِ تبری و دیلمانی است. از این منطقه بسیاری از منظومه‌های مشهور مازندرانی و ریزمقام‌هایی مانند کِمَرسَری از طریق چارواداران از نواحی کوهپایه‌ای و کوهستانی به مناطقی مانند اِشکِوَر، دیلمان و سیاهکل منتقل شده‌اند.