ساز تبنک و آشنایی بیشتر با این ساز کوبه ای ایرانی

ساز تنبک از جمله سازهایی است که خیلی از افراد تجربه در دست گرفتن آن را دارند و انگشتان خود را بر پوست این ساز کوبانده اند.

تنبک یکی از معروف ترین سازی های کوبه ای اصیل ایرانی است که صدا تک تک انگشتان را چنان به ریتمی دلچسب تندیل می کند که بسیاری خواهان فراگیری نواختن آن هستند.

اگر به ساز تنبک نگاهی بیندازیم، سادگی آن اینطور می نمایاند که ریشه این ساز در قرن ها پیش است. شاید انسان های اولیه از آن برای اهدافی غیر از موسیقی استفاده کرده باشند، اما رفته رفته احتمالا با پیشرفت در ساختار آن به یک ساز معروف تبدیل شده است.

تنبک که برخی نیز آن را تمبک تلفظ می کند، برخاسته از مناطق غربی ایران است.

ساختار ساز تنبک

شکل ساز تنبک مانند یک جام بزرگ است. در بخش بالایی آن پوست قرار دارد، سپس دهانه بزرگ، تنه، پاف گلویی یا نفیر و در نهایت دهانه کوچک تنبک ساختار این ساز زیبا را تشکیل می‌دهند.

در گذشته برای ساخت بدنه تنبک از فلز نیز استفاده می شده که امروز به ندرت می توان تنبک فلزی پیدا کرد. در ساخت بدنه برخی تنبک‌ها نیز از سفال استفاده میشد که مواردی از آن تاکنون نیز در برخی نواحی ایران به ویژه در جنوب ممکن است قابل مشاهده باشد.

شاید مناسب بودن چوب باعث شده که ساختار بخش قابل توجهی و یا حتی بهتر است بگوییم همه تنبک ها از چوب باشد. البته این چوب باید دارای ویژگی‌هایی باشد و گفته می‌شود که بهترین چوب برای ساخت این ساز معمولاً چوب گردو و یا توت است.

اگرچه نوع چوب استفاده شده در ساز تنبک در بازتاب نوع صدایی که از خارج می‌شود، بسیار اهمیت دارد، اما پوستی نیز که روی تنبک قرار می‌گیرد اهمیت زیادی دارد.

در ساخت تنبک که معمولا از پوست شتر، گاو و یا بز استفاده می‌شود، مواردی در هنگام ساخت نیازمند رعایت هستند. این موارد معمولا با سایر سازهای کوبه از جمله دف نیز مشترک هستند.

بطور کلی پوستی که روی تنبک کشیده می‌شود نباید دچار برجستگی، ضخامت بیش از اندازه و چروکیدگی باشد. پوست صاف و سالم با قرارگیری بر روی دهنه ساز می تواند تولید کننده صدای خوبی باشد. پوست نصب شده نباید زیاد شل و یا سفت باشد.

در مورد ضخامت پوست ذکر این نکته لازم است که در برخی از کنسرت های بزرگ از سازهایی بزرگی استفاده می شود که پوست ضخیم بر روی تنیک نیز در این قبیل کنسرت ها قابل استفاده است.

اما در کنسرت هایی کوچکتر و یا تکنوازی ها از تنبک هایی استفاده می‌شود که پوست نازکتری دارند.

بزرگان تنبک نواز

اگر به ساز تنبک علاقمند باشید، حتما نام برخی از بزرگانی که تنبک را به خوبی می نوازند، می شناسید.

از جمله تنبک نوازانی که با مهارت های فوق العاده خود و با بکارگیری انگشتان جادویی خود صدای مسحور کننده از این ساز اصیل ایرانی خارج کرده اند، می توان به حسین تهرانی اشاره کرد.

حسین تهرانی که پیشنهاد می شود در صورت علاقه به ساز تنبک زندگینامه او را در اینترنت بخوانید، برای نخستین بار نت نگاری برای تنبک را انجام داد.

حسین تهرانی که خود ساز تنبک را در زمانی آموخت که خط موسیقی رایج نبود و برای یادگیری از اصطلاحاتی مانند “بله و بله و بله دیگه” و “یکصد و بیست و چهار” استفاده می کرد با همکاری هوشنگ ظریف، مصطفی کمال پورتراب، و حسین دهلوی نخستین کتاب آموزش تنبک را چاپ کردند.

حسین تهرانی در کنار جانگیر ملک، امیرناصر افتتاح، بهمن رجبی، ناصر فرهنگ فر، محمد اسماعیلی، مرتضی اعیان، داریوش رفیعی، ملوک ضرابی، محمد فرهمند، همایون شجریان و حمید قنبری از جمله نوازندگان سرشناس معاصر هستند.

از افراد برجسته ای نیز که دوران گذشته در نوازندگی تنبک تبحر خاصی داشته اند می توان به عیسی آقاباشی، رضاقلی خان نوروزی، ابوالحسن صبا، و عبدالله دوامی نام برد.

آموزش تنبک در آموزشگاههای موسیقی

به کمتر آموزشگاه موسیقی می توان مراجعه کرد که در فهرست سازهای آموزشی آنها تنبک وجود نداشته باشد.

در تهران نیز آموزشگاه های موسیقی آموزش تنبک را ارائه می دهند و افراد از قشرهای مختلف و از رده های سنی متفاوت به یادگیری آن علاقه نشان می دهند.

تنبک از معدود  سازهایی است که برای نواختن آن باید از هر 10 انگشت استفاده کرد و هر انگشت در خلق صدا نقش مهمی دارد. از اینرو قدرت و عضله های نسبتا قوی در تبدیل شدن به یک نوازنده حرفه ای در این ساز اهمیت دارد.

جالب است بدانید که با پیشرفت هایی که در نواختن تنبک به وجود آورده و آن را به یکی از سازهای اصلی همیشه حاضر در سن تبدیل کرده است، امروز حتی علاوه بر پوست، از چوب آن نیز صداهایی تولید می شود که باعث حیرت شنوندگان می شود.

خراش دادن، ضربه زندن و مالش دادن از جمله روش هایی است که می توانند باعث تولید صدا از بخش های مختلف این ساز اصیل ایرانی شود.

اگر قصد آموختن این ساز را دارید، می توان ضمن انتخاب یکی از بهترین آموزشگاههای موسیقی در تهران و یا شهرستان ها از علم و تجربه اساتید این ساز بهره مند شوید.

اگرچه وجود یک استاد می تواند در مسیر تبدیل شدن به یک تنبک نواز حرفه ای نقش ممتازی ایفا نماید، اما نکته اصلی در آموختن هر سازی، تمرین، تمرین و تمرین است.

سرگذشت بهترین نوازندگان در سازهای مختلف نشان می دهد که برای تبدیل شدن به یک ستاره در هر عرصه ای گذشتن از بسیاری امور و در اولویت قرار دادن ساز می تواند، ضمن خلق آثار ماندگار در آفرینش نوآوری در سازهای مختلف نیز مؤثر باشد.