آشنایی با انواع سازهای زهی

سازها با توجه به مشخصات ظاهری و نحوه ی تولید صدا به چند دسته تقسیم می شوند. در این مقاله قصد داریم در مورد سازهای زهی و انواع آن صحبت کنیم. سازهای زهی به سازهایی گفته می شوند که به واسطه ی ارتعاش سیم ها صدا تولید می کنند. معمولا سازهای زهی دارای دسته ای در بخش ابتدایی هستند که دارای پرده بندی است و معمولا یک کاسه یا شکم هم در بخش انتهایی این سازها وجود دارد که سیم ها روی خرکی در این قسمت محمک و ثابت می شوند. سازهای زهی به دو دسته ی زخمه ای و مرکب تقسیم میشوند اما به طور کلی بر اساس شیوه ی نواختن آنهها را میتوان به صورت زیر دسته بندی کرد:

انواع سازهای زهی

زهی- زخمه ای

این نوع سازها همانطور که از اسمشان هم پیداست دارای سیم هایی روی بدنه هستند و با مضراب، زخمه یا انگشت نواخته میشوند. در سازهای ایرانی میتوان به تار، سه تار و تنبور اشاره کرد و در موسیقی غربی هم گیتار، هارپ و مانلولین جز سازهای زهی-زخمه ای دسته بندی میشوند. البته سازهای زیادی در این دسته بندی قرار دارن که با یک جستجوی ساده در گوگل میتوانید به نام و تاریخچه ی آنها پی ببرید.

زهی- آرشه ای

این نوع از سازها هم دارای سیم در روی بدنه هستند اما نحوه ی نواختن آنها با تماس آرشه یا کمان بر روی سیم ها شکل میگیرد.قیچک و کمانچه از سازهای ایرانی هستند که آنها را به عنوان سازهای زهی آرشه ای می شناسیم و در موسیقی غربی، ویولن و ویولنسل جز این دسته بندی قرار می گیرند.

زهی – کوبه ای

این نوع از سازها دارای سیم هایی هستند که به واسطه ی برخورد چکش بر سیم، صدای موسیقایی تولید میکنند. سنتور از جمله سازهای ایرانی این دسته است و پیانو و زایلوفن جز سازهای غربی این دسته بندی هستند.

انواع سازهای زهی- زخمه ای

تار

این ساز جز سازهای اصیل ایرانی است که شامل کاسه ای دو قسمتی و نقاره است. تار ایرانی را معمولا به صورت نشسته روی پا قرار می دهند و آن را با مضرای می نوازند. طرز قرار گرفتن ساز به این شکل است که دسته ی تار سمت چپ و کاسه ی تار سمت راست باشد. البته برای افراد چپ دست این قاعده برعکس است.

نوازنده با مضرابی که در دست راست خودش گرفته به سیم ها ضربه میزند و با دست چپ پرده های ساز را عوض می کند. تار از جمله ساز های مهم در موسیقی ایرانی است و طرفداران خاص خود را همیشه داشته است.

سه تار

ساز سه تار از نظر پرده بندی و موسیقایی دقیقا شبیه به ساز تار است اما تفاوت های زیادی در شکل ظاهری این دو ساز وجود دارد. سه تار شامل کاسه ای گلابی شکل و یک دسته که نازک تر از دسته ی تار است، می شود. طرز قرارگیری این ساز هم شبیه به ساز تار است یعنی کاسه در سمت راست و دسته در سمت چپ نوازنده قرار می گیرد. این ساز معمولا با ناخن نواخته میشود اما اگر ناخن نوازنده کوتاه باشد باید از زخمه ای که شبیه به ناخن عمل میکند و در انگشت سبابه قرار می گیرد، استفاده کند.

این ساز دارای سه اکتاو وسعت صدایی است.

تنبور

این ساز هم از قدیمی ترین سازهای زهی است که دسته ای بلند و کاسه ای گلابی شکل دارد. این ساز دارای دو سیم 14 پرده است و با انگشت و بدون مضراب نواخته می شود.

ماندولین

ملندولین سازی شبیه به گیتار است اما با جثه ای کوچکتر. این ساز 9 سیم دارد که به صورت 4 جفت سیم کوک می شود.ماندولین دارای دو و نیم اکتاو بازه ی صدایی است و در نوشتار نت های آن را با کلید سل می نویسند. کوک این ساز با کوک ویولن یکی ست.

گیتار

یکی از سازهای آشنای غربی برای ما ایرانی ها گیتار است. این ساز هم جز سازهای زهی زخمه ای است که هم با پیک (مضراب) نواخته میشود و هم میتوان آن را با انگشت نواخت. این ساز هم در نوشتار با کلید سل نوشته می شود. گیتار دارای شش سیم است که سه سیم بالایی آن فلزی و سه سیم پایین آن نایلونی است.

کلاسن

کلاسن یا هارپسیکورد یکی از سازهای مهم دوره ی باروک محسوب می شود. که معمولا در گروه همراهی کننده باس شماره دار را می نواخت. بعد ها پیانو جای این ساز را گرفت و کلاسن کم کم به دور فراموشی سپرده شد.

انواع سازهای زهی آرشه ای

ویولن

ویولن و هم خانواده های آن جز معروف ترین سازهای زهی آرشه ای هستند. معروف ترین ساز این دسته ویولن است که کوچکترین عضو این خانواده هم هست. نواختن این ساز پیچیدگی های خاص خودش را دارد و بهتر است که یادگیری آن از سنین کودکی شروع بشود. ویولن روی شانه ی سمت چپ نوازنده قرار میگیرد و با آرشه ای که با دست راست روی سیم ها کشیده می شود، نواخته می شود. ویولن ها در دو نوع ویولن آکوستیک و ویولن کلاسیک دسته بندی می شوند.

ویولنسل

این ساز شباهت های زیادی به ویولن دارد اما تفاوت اصلی آن در جثه ی بزرگ آن است. البته نحوه ی نواختن آن هم با توجه به جثه اش تفاوت دارد. این ساز روی زمین قرار میگیرد و نوازنده پشت آن قرار گرفته و با دست راست آرشه را روی سیم ها می کشد و تولید صدای موسیقایی می کند. ساز ویولنسل دارای رده ی صدایی باس می باشد و در سبک های کلاسیک، جاز و پاپ استفاده می شود.

ویولا

این ساز هم از سازهای زهی آرشه ای است و در خانواده ی ویولن قرار میگیرد. ویولا کمی از ویولن بزرگ تر است و صدای ضخیم تر و بم تری دارد. این ساز هم مثل ویولن 4 سیم دارد و دسته ی آن بدون پرده بندی است. شیوه ی دست گرفتن و نواختن آن کاملا شبیه ویولن است.

کمانچه

از قدیمی ترین و اصیل ترین سازهای زهی آرشه ای است. محققین معتقدند که ساز کمانچه در اصل تکامل یافته ی ساز رباب است. این ساز دارای انواع مختلفی از کاسه است. کاسه ی کمانچه میتواند حالت کروی داشته باشد و یا مقطعی 8 ضلعی داشته باشد. اما همه ی انواع آن کاسه ای تو خالی دارند. پایه ای فلزی در زیر کاسه ی کمانچه وجود دارد که روی زمین قرار میگیرد و با آرشه ای که در دست راست نوازنده قرار می گیرد، نواخته می شود.

انواع سازهای زهی کوبه ای

این نوع از سازها با ضربه ی چکش روی سیم ها نواخته می شوند.

سنتور

این ساز ایرانی یکی از اصیل ترین سازهای زهی کوبه ای است که با ضربه های دو مضراب چوبی روی سیم ها نواخته می شود. سنتور سازی بسیار خوش صدا و پر طرفدار حتی در بین غیر ایرانی هاست. این ساز دارای جعبه ای ذوزنقه شکل است که 72 سیم را روی خودش نگه می دارد.

پیانو

این ساز یکی از کامل ترین ساز ها از نظر گستره ی صدایی است و دارای حدود 7 تا 8 اکتاو صداست. پیانو 3 پدال دارد که در زیر پای نوازنده تعبیه شده. درون جعبه ی پیانو سیم هایی قرار دارد که با فشردن کلاویه ها توسط چکشی که درون جعبه قرار دارد روی آنها ضربه وارد می شود و تولید صدا می کند. البته در سال های اخیر نوع دیجیتال این ساز هم به بازار عرضه شده که با توجه به حجم کمتر و قیمت پایین تر مورد توجه علاقه مندان و نوازندگان قرار گرفته است.