استاد محمدرضا شجریان، بانگی که تا ابد بر بام ایران ماندگار شد

استاد محمدرضا شجریان از نوابغی است که احتمالا سالیان سال می گذرد، تا روزگار کسی چون را به خود ببیند و دوستداران موسیقی از وجودش بهره مند شوند.

از هفته گذشته کمتر رسانه ای را می دیدیم که سخنی از خسرو آواز ایران در آن نباشد. شبکه ها اجتماعی که حالا به بخشی از زندگی روزمره مردم تبدیل شده اند، لحظه به لحظه اخبار مربوط به استاد شجریان را پیگیری می کردند و به اشتراک می گذاشتند.

در نهایت عصر روز پنجشبه 17 مهرماه، نگرانی دوستداران این ستاره عرصه موسیقی به وقوع پیوست، و مرغ سحر برای همیشه خاموش شد.

محمدرضا شجریان که در مهرماه 1319 به دنیا آمده روز 17 مهرماه 1399 دار فانی را وداع گفت تا نامش در تقویم قرن سیزدهم هجری شمسی ماندگار شود. فردی که در موسیقی آثار بدیعی ایجاد کرد.

به گفته بسیاری از کارشناسان و متخصصان، شجریان آواز را تمام و کمال در خدمت فرهنگ و اجتماع بکار گرفت. آنجا که مخاطب خود را مردم و یا حتی مسئولین قرار می دهد، “چهره به چهره” “فریاد” می زد.

شجریان تنها آواز نمی خواند. با صدای گیرای او کلمات به پرواز در می آمدند. از شعرهایی که سال ها در دیوان بزرگان ادب ایران جا خوش کرده بودند، نوایی می ساخت که در ذهن هر مخاطبی ماندگار خواهد شد.

آثار استاد شجریان از شب سکوت کویر، انتظار دل، ساز خاموش، رسوای دل، رباعیات خیام، بی تو بسر نمی شود، عشق داند، جام تهی، پیام نسیم، قاصدک، بت چین، دولت عشق، دستان، دیلمان، راست پنجگاه، تا یاد ایام آثاری هستند که هرگز گذشت زمان از تازگی آنها نخواهد کاست.

استاد شجریان؛ آوازی به وسعت ایران

استاد شجریان که از ابتدای زندگی خود آواز خوانده و نه تنها مخاطبان ایرانی که حتی دوستداران موسیقی را در اقصی نقاط دنیا شیفته آواز دلنشین خود کرده که لاجرم “هر چه از دل برآید بر دل نشیند”، آموزش آواز را نیز در دستور کار خود قرار داده است.

او راه انتقال میراث گذشتگان را به نسل آینده آموزش آواز می دانست و به همین دلیل بخشی از وقت خود را صرف آموزش به استعدادهای آواز کرده است.

این روزها که هر کسی از زاویه ای به خدمات ارزنده شجریان به موسیقی می پردازد، شاگردان استاد شجریان نیز از روش های تدریس و منش او در رفتار و سلوک سخن می گویند.

در واقع، آموزش آواز که البته آموزشگاههای موسیقی مختلفی در تهران و سایر نقاط کشور به علاقمندان ارائه می کنند، می تواند در یافتن استعدادهای که موسیقی را زنده نگه می دارند، مؤثر باشد. باوجود این، دانش و تجربه ای که استاد شجریان از آن بهره مند بود، را نمی توان به سادگی به دست آورد و بهترین منبع انتشار آن، خودِ استاد بود که تلاش ها قابل توجهی نیز در مسیر انجام دادند.

هر چند که ممکن است مانند هر شخصیت مطرح دیگری در عرصه های مختلف، شجریان مخالفان و یا منتقدانی نیز داشته باشد، اما بهرحال این نقدها از ارزش آثار بی بدیل محمدرضا شجریان نمی کاهد.

آواز و ماندگاری آثار اصیل ایرانی

در هر گوشه از این مرز و بوم قومیت های با پیشینه فرهنگی متفاوتی زندگی می کنند که نقطه اشتراک آنها زبان فارسی و آثار فارسی زبانی است که حلقه اتصال ناگسستنی آنها به یکدیگر است.

در میان این قومیت های مختلف، گوشه هایی از آواز ایرانی وجود داشته و دارد که گردآوری آنها باعث می شود با حفظ آنها آیندگان را نیز از این منابع غنی برخوردار کرد.

استاد شجریان نیز مانند برخی از متخصصان موسیقی ایرانی تلاش هایی در این حوزه داشته که بازنمودهایی از آن را می توان در آثار وی مشاهده کرد.

سازهای ابداعی شجریان

محمدرضا شجریان که می توان او را “فاتح قله آواز ایرانی” دانست، در ساخت ساز نیز اقداماتی انجام داده است. این آثار در سال های 1390 و 1392 در دو نمایشگاه که به کوشش مؤسسه فرهنگی هنری دل آواز در خانه هنرمندان برگزار شد، میزبان علاقمندان این عرصه بود.

صراحی، شاه صراحی، صراحی آلتو، بم صراحی، شهرآشوب، شهرآشوب آلتو، بم ساز، شهنواز، شهبانگ، کرشمه، باربد، تندر، ساغر، سبو سوپرانو، دل و دل آلتو، دل و دل سوپرانو سازهای ابداعی محمدرضا شجریان هستند.

شجریان که در برخی موارد نیز انتقاداتی در خصوص سازهای ابداعی خود دریافت کرده بود، ضرورت ایجاد نوآوری در موسیقی را چنین بیان می کرد: در طول 50 سالی که کار حرفه ای می کنم و به طور تخصصی با صدا ارتباط دارد، نیاز به صداهای جدید را احساس می کردم و همیشه کمبود این صداها مرا آزار می داد.

شجریان در این خصوص همچنین می افزاید: در کنسرت هایی که داریم لابه‌لای سازهای سنتی از این سازهای ابداعی نیز استفاده می کنیم. چون باید آنها را در کنار سازهای سنتی قرار دهیم تا به مرور جایگاه خود را در میان مخاطبان شان پیدا کنند. من نمی توانم از همان لحظه نخست این سازها را به میدان بیاورم. این کار درستی نیست.

استفاده از این سازها در کنسرت های مختلف انجام شده که از آن جمله می توان به کنسرت محمدرضا شجریان با گروه شهناز در لندن اشاره کرد. در این کنسرت سازهای ابداعی محمدرضا شجریان مورد استفاده قرار گرفت. تا جایی که مجید درخشانی سرپرست گروه شهناز این کنسرت را یکی از موفق ترین کنسرت های گروه شهناز در صدادهی دیگر گونه با بهره گیری از سازهای ابداعی معرفی کرد.

استاد شجریان همچنین در مجموع رنگ های تعالی که به همراه نوازندگانی از برخی کشورهای خارجی اجرا شده بود، از سازهای ابداعی خود استفاده کرده بود.

رنگ های تعالی با صدای محمدرضا شجریان و نوازندگی برادران پورناظری و نوازندگانی از کشورهای جهان در سال 2013 منتشر شد.