تئوری موسیقی مثل آب خوردن – قسمت سوم

موسیقی از نظر ضرب و ریتم به دو دسته تقسیم میشه: موسیقی دارای ضرب که ریتم مشخصی دارند و در رقص و موسیقی انواع مختلف اون رو میشناسیم و میشنویم. نوع دوم موسیقی بدون ضرب و ریتمه که انواع موسیقی سنتی و محلی رو شامل میشه و حتی در آواز هم شاهدش هستیم. این مقاله از سری مقاله های تئوری موسیقی مثل آب خوردن رو اختصاص دادیم به بحث ریتم و ضرب. با آموزشگاه موسیقی سیحون همراه باشید تا بحث ضرب و وزن رو به شکلی درست برای شما تشریح کنیم.

تاکید

موسیقی در صورتی برای ما قابل درک هست، که دارای تاکید باشه. نت های یک آهنگ در هر حال به دو صورت تاکید دار و بدون تاکید تقسیم میشن و معمولا دارای دوره های منظم هستند. مثلا به “تیک تاک” ساعت توجه کنید! با کمی دقت، متوجه یک دوره ی دو ضربه ای تکراری خواهید شد.

تاکید وقتی به وجود میاد که یک نت رو نسبت به بقیه قوی تر اجرا کنیم. وقتی که این چرخه به صورت منظم تکرار بشه، اونوقت در یک چرخه ی دوتایی، ضربه ی اول رو با تاکید و ضربه ی دوم رو بدون تاکید میزنیم.

شکل بالا نمایانگر این پدیده ست که توضیحش رو دادیم. نتی که کنارش علامتی وجود داره، با تاکید نواخته میشه و نت دیگه بدون تاکید.

هر وقت که تعداد این ضربه ها کم (دوتایی، سه تایی و چهارتایی) باشه مغز انسان اون رو حفظ میکنه. اگر دقت کرده باشید مغز ما میتونه ریتم آهنگ ها رو با ضرب دست زدن حفظ کنه و ادامه بده. هر وقت هم که تعداد ضرب ها زیاد باشه (مثلا شش ضرب) مغز ممکنه اون رو به دو گروه سه تایی تقسیم کنه و اینطور اون رو بشناسه.

میزان

در نوشتار موسیقی، نشانه هایی برای مشخص کردن دوره ها و تعداد ضرب در هر دوره مشخص شده. هر دوره به وسیله ی خطی عمودی که حامل رو قطع میکنه از دوره های قبل و بعد خودش جدا میشه. به محتوای بین دو خط عمودی ” میزان” گفته میشه.

انواع میزان

میزان هایی که به صورت معمول در موسیقی مورد استفاده قرار میگیره 4 نوع هستند:

1) میزان دوتایی: هر دوره از این میزان شامل دو ضرب( یا توان هایی از دو ضرب) قرار داره

2) میزان سه تایی: هر دوره از این میزان شامل سه ضرب یا اشکال دیگر از نت هم وزنش قرار میگیره

3) میزان ترکیبی: طبق چیزی که قبل تر هم بهش اشاره کردیم، گاهی لازمه که یک ارزش زمانی به سه قسمت تقسیم بشه. میزان ترکیبی در واقع میزان ساده ایه که هر واحد ضربه در اون به سه قسمت تقسیم شده و این قسمت های سه گانه تا اندازه ای واحد ضرب، فرض میشن. این میزان رو به این خاطر ترکیبی میگن، چون هم واحد اصلی و هم واحد 3 تایی در اون نقش دارن.

4) میزان پیچیده و لنگ: در ساده ترین تعریف، هر دوره ی این میزان، ترکیبی از مضرب ها و مجموع های اعداد 2 و 3 است.

وزن

وزن در واقع تکرار دوره ای از یک مجموعه دیرند گوناگونه. دیرند هایی که (صرف نظر از نواک) میتونن از سکوت تشکیل شده باشن که در حالت ساده ی خودشون دارای دوره ی تناوب در فضای یک میزان هستند. البته گاهی هم نمود “وزن” در بیشتر از یک میزان، ظاهر میشه.

ممکنه یک جمله ی موسیقی دوره ی متنتوب دیرند رو نداشته باشه؛ در این صورت احساس شنونده از وزن کمی مبهم میشه. ولی به طور کلی وزن رو میشه تکرار تناوبی یک مجموعه از دیرند ها دونست که شامل یک سری ضرب با تاکید (قوی) و یک سری ضرب بدون تامید (ضعیف) میشه.

کسر میزان

نشونه ی دیگه ای که باهاش وزن رو تعیین میکنند، “کسر میزان” هست. این نشونه که به صورت عددی شبیه به کسر در ابتدای جملات موسیقی نوشته میشه، دو عدد رو در دل خودش جا داده.یک عدد در صورت و عدد دیگه در مخرج.

عددی که در مخرج کسر نوشته میشه نشانگر نتی است (نسبت به نت گرد) که واحد ضرب قرار گرفته. خب این یعنی چی؟ با یه مثال مساله روشن تر میشه. مثلا عدد 4 در مخرج کسر نشون میده که نت گرد در این قطعه ی خاص، 4 ضرب در نظر گرفته میشه. طبق چیزی که در تئوری موسیقی مثل آب خوردن – قسمت دوم گفته شد؛ پس نت سفید (نصف نت گرد) دو ضرب و نت سیاه 1 ضرب در نظر گرفته میشه. همونظور که قبلا گفته شد این تقسیمات به صورت تقسیم بر دو تا نت چهارلا چنگ ادامه پیدا میکنه.

مثال دیگه: اگر مخرج کسر عدد 8 باشه.

در این صورت نت گرد که مبدا تقسیمات هستش، 8 ضرب تعریف میشه. نت سفید 4 ضرب. نت سیاه 2 ضرب و نت چنگ 1 ضرب و…. .

پس میشه اینطور هم گفت که مخرج کسر نشون دهنده ی “واحد ضرب” هست. در کسر میزانی که مخرج 4 باشه، واحد ضرب، نت سیاهه و در کسر میزانی که مخرج 8 باشه، “واحد ضرب” نت چنگه.

و اما صورت کسر…

عددی که در صورت کسر میاد، نشون دهنده ی تعداد :ضرب واحد” ی هست که میتونه در یک میزان جا داده بشه. مثلا اگر کسر میزان 4/4 باشه، نشون دهنده ی اینه که 4 نت سیاه در یک میزان میتونه حضور داشه باشه. 4 نت سیاه البته میتونه با حفظ ارزش زمانی جای خودش رو به اشکال دیگه ای از نت ها بده. ( مثلا به جای نت سیاه دوتا چنگ یا به جای دوتا سیاه یه نت سفید و یا اشکال دیگه قرار بگیره)

شکل زیر چند مثال رو نشون میده که برای درک بیشتر و بهترِ مساله لازم به نظر میاد.